Dışişleri Bakanı Hakan Fidan: KAAN Uçağının Motorları ABD’den Alınamıyor
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, yerli üretim KAAN uçağı için gerekli olan motorların ABD’den temin edilemediğini açıkladı. New York’taki Türkevi’nde yerel saatle 27 Eylül akşamı gazetecilere konuşan Fidan, “KAAN’ın motorları ABD Kongresi’nde bekliyor, ancak lisansları alınamıyor” dedi ve bu durumun “müttefiklik ruhuna, stratejik ortaklığa yakışmadığını” vurguladı.
Bu gelişmenin ardından KAAN, sosyal medyada gündem oldu ve Türkiye’nin yerli savaş uçağının havalandırılamayacağı ve hatta Endonezya’ya satışının mümkün olmayacağı yorumları yapıldı.
CHP Dışişleri Bakanlığı’ndan Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Emekli Büyükelçi Namık Tan da sosyal medya hesabından, “Bize söylenen KAAN’ın tamamen yerli ve milli olduğuydu. Gerçek ise farklı, motorunu dışarıdan alacağız. Bizim üretmediğimiz hiçbir uçağın ABD’den alınmış bir uçaktan farkı olmayacaktır” ifadelerine yer verdi.
Kaan savaş uçağıyla ilgili tartışmaların ardından, 28 Eylül’de Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanı Haluk Görgün bir açıklama yaparak KAAN’ın seri üretiminin yerli motorla planlandığını ve geliştirme çalışmalarının başarılı bir şekilde devam ettiğini belirtti. Görgün, “Savunma sanayisinde süreçler her zaman böyle işler. İlk olarak mevcut motorlarla başlanır, ardından yerli motor projeleri devreye alınır. Biz de KAAN’ı blok yaklaşımıyla üretiyoruz. Yani farklı aşamalarda, farklı kabiliyetlerle güçlenen versiyonlarını envantere kazandırarak aşamalı olarak geliştiriyoruz. Bu kapsamda KAAN savaş uçağının teslimat takviminde herhangi bir gecikme bulunmamaktadır” açıklamasında bulundu.
Türkiye’nin ABD’den Almak İstediği F110 Motoru
Kaan’ı üreten Türk Havacılık Uzay Sanayii AŞ’nin (TUSAŞ) verdiği bilgilere göre uçağın test uçuşları ve prototipleri için Amerikan yapımı F110 motoru kullanıldı. General Electric (GE) Aerospace tarafından üretilen bu motor, F-16 ve F15EX Eagle II’lerde de kullanılıyor. GE’nin internet sitesinde yer alan bilgilere göre, 17 ülke bu motorları savaş uçaklarında kullanıyor.
F110 motorlarının bazı parçaları Türkiye’de TUSAŞ tarafından üretiliyor. ABD’li şirketlerin geliştirdiği ve savaş sanayisinde kullanılan bu tür ürünlerin diğer ülkelere satılabilmesi için ABD Kongresi’nin onayı gerekiyor. Savunma Sanayii Başkanlığı Uçak Daire Başkanı Abdurrahman Şef, 2023 yılında ilk üç KAAN prototipi için altı adet F110 motorunun Türkiye’ye teslim edildiğini açıklamıştı. Türkiye’nin aynı dönemde F110 motorlarının ortak üretimi için başvuruda bulunduğu iddia edilmişti.
Yerli Motor Gecikti mi?
Dönemin TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil, 2023 yılında KAAN uçaklarında 2028’den itibaren yerli motor kullanmayı planladıklarını belirtmişti. TUSAŞ’ın mevcut genel müdürü Mehmet Demiroğlu ise Haziran 2025’te yaptığı açıklamada, TF35000 turbofan motorunun KAAN’a entegrasyonu için planlanan tarihin 2032 olduğunu ve motorun yıl sonu ilk prototip aşamasına geçmesinin hedeflendiğini ifade etmişti.
Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanı Haluk Görgün ise 29 Eylül’deki açıklamasında TF35000’in geliştirme sürecinde önceki dönemlerde bir gecikme yaşandığını aktardı. Görgün, 2023 yılında bu göreve getirildiğini belirtti ve TF35000’in 35 bin libre itki gücüne sahip olması planlandığını vurguladı. F110 motorunun itki gücü ise modeline göre 29 bin ile 32 bin 500 libre arasında değişmektedir.
Yerli Motorun Üreticisi Kim?
TF35000 motorunun toplamda TEI ve TRMOTOR tarafından üretileceği açıklanmıştı. TEI, 1985 yılında kurulan bir şirkettir. Şirketin yüzde 46,2’si GE Aerospace’e, yüzde 50,5’i Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ’ye (TUSAŞ), geri kalan yüzde 3,3’ü ise Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı ve Türk Hava Kurumu’na aittir. Şirket, F110 motorları için bakım hizmeti verme yetkisine sahip olup, aynı zamanda F110 motorları için parça üretimi yapmaktadır.
TEI’nin büyük hissedarı TUSAŞ ise 1973 yılında Türkiye’nin savunma sanayisinde dışa bağımlılığını azaltmak amacıyla kurulmuştur. Şirketin yaklaşık yüzde 55’i TSK Güçlendirme Vakfı’na, yüzde 45’i ise Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı’na aittir. Motoru TEI ile birlikte geliştiren TRMOTOR ise tamamen TUSAŞ’a ait bir şirkettir.
Endonezya’ya Satışı Etkilenecek mi?
Türkiye bu yıl Endonezya ile 48 adet KAAN satışı için sözleşme imzalamıştı. TUSAŞ Genel Müdürü Demiroğlu, bu uçakların teslimatının yerli TF35000 motoruyla yapılacağını açıklamıştı. Bu tür ürünlerde başka ülkelerin kritik parçalarını kullanmak, onların başka ülkelere ihraç edilmesinin önüne geçebiliyor. Örneğin, Türkiye 2018 yılında Pakistan’la yapılan savunma sanayisi anlaşması nedeniyle ABD’den izin almadan helikopterlerin ihracatını gerçekleştirememişti.
Motor Yetişecek mi?
Türkiye’nin yerli üretim motor kullanması, ürünlerini istediği ülkelere serbestçe ihraç edebilme konusunda avantaj sağlayacaktır. Savunma sanayisi dergisi Defence Turk’ün şef editörü Yusuf Emir Işık’a göre, Türkiye F110 motorlarını temin edememesi durumunda, hava savunma ihtiyaçlarını karşılamak için Endonezya’ya satılacak TF35000 motoruyla üretilen ilk uçakları kendi envanterine dahil etmeyi tercih edebilir. Işık, 28 Eylül’de yayınladığı makalesinde, 2017’de başlatılan TS1400 motorunun henüz tam olarak operasyonel hale gelmemesi nedeniyle, TF35000 için benzer endişelerin bulunabileceğini belirtti. TEI Genel Müdürü Prof. Mahmut Akşit ise Endonezya ile yapılan anlaşmanın ardından verdiği açıklamada, motorların planlanan süre içerisinde teslim edileceğine dair güvence verdi.
